Van roquefort via penicilline naar Aspergillus
Als we aan schimmels denken dan denken de meeste mensen aan vochtige ruimtes, muffe geurtjes en viezigheid. Maar schimmels zijn veel meer. Voor de liefhebbers zijn er blauwschimmelkaasjes waar je van kunt genieten met een mooie port daarbij. Heerlijk, en voor mij persoonlijk; hoe scherper die blauwader smaakt hoe beter. Maar als we aan teenschimmel of kalknagels denken, is die lekkere trek weg. Dat dubbele gevoel heb ik ook bij de schimmels in de medische wetenschap.
Schimmels zijn een soort van Janus, de Griekse god met twee gezichten. Laten we de goede kant eerst bekijken. De schimmel Penicillium notatum heeft ons heel veel gebracht. Alexander Fleming ontdekte in 1928 per toeval dat deze schimmel antibacteriële werking heeft. En zo ontstond het eerste antibioticum. Tot op de dag van vandaag maken we daar gebruik van en heeft penicilline vele familieleden gekregen die we heel hard nodig hebben om veelvoorkomende bacteriële infecties te genezen of te voorkomen.
Penicilline is niet het enige voorbeeld van een medicijn in de vorm van een schimmel. Ook cholesterolverlagers (‘statines’) hebben hun oorsprong in stofjes die door schimmels gepoduceerd worden. Anderzijds zijn er ook schimmels die ons juist ernstig ziek kunnen maken. En dan wil ik het hebben over de Aspergillus. Dat is een familie van zo’n 200 soorten die zich met name in compost en de grond bevindt.
Dus ook bij jou en mij in de achtertuin of in het bos of park. Daar maken deze schimmels ook een nuttig onderdeel uit van de bodemecologie, ofwel de bodemhuishouding. In principe zijn ze niet gevaarlijk, maar juist heel onschuldig. Maar hij kán wel gevaarlijk worden. Moeten we dan vanaf nu onze bloembollen planten met tuinhandschoenen aan? Of zelfs medische latexhandschoenen? En draag je dan liefst daarbij ook nog een mondkapje om maar niets in te ademen?
‘De Aspergillus wordt pas gevaarlijk in situaties waarin je immuunsysteem niet werkt of afgeremd wordt.’
Nee, de Aspergillus wordt pas gevaarlijk in situaties waarin je immuunsysteem niet werkt of afgeremd wordt. Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn bij patiënten die een orgaantransplantatie hebben gehad. Hun immuunsysteem wordt dan geremd met medicijnen om het getransplanteerde orgaan een kans te geven om te overleven. Op dat moment is ook je natuurlijke afweer tegen de Aspergillus doorbroken. Dan kan deze schimmel zeer ernstige longinfecties veroorzaken. Hetzelfde zien we gebeuren bij patiënten die met zeer ernstige COVID-19 of griep op de IC liggen.
Patiënten die een geremd of (tijdelijk) niet werkend immuunsysteem hebben, worden hier zeer uitgebreid voor gewaarschuwd en vaak ook al preventief voor behandeld. Met andere woorden, geniet van de roquefort en ga lekker in de tuin aan de slag. Denk bij schimmels vooral aan die essentiële geneesmiddelen die ze ons gebracht hebben en niet meer aan een muffe badkamer. Ze verdienen een veel betere reputatie én een veel grotere bekendheid.
