Hoe een toevalsmedicijn ‘groot' werd

4 minuten

Antibioticaresistentie is levensgevaarlijk. Het is alweer 75 jaar geleden dat de Japanners een verrassingsaanval uitvoerden op de Amerikaanse legerbasis Pearl Harbor. Daarmee betraden de Amerikanen het strijdtoneel van de Tweede Wereldoorlog en ontstond bij hen een grote behoefte aan een ‘wapen’ waarmee uiteindelijk vele levens zijn gered van gewonde soldaten: penicilline.

Ontdekking van een toevalsmedicijn — Penicilline is een toevalsmedicijn.

Penicilline is een in 1928 door de Britse arts-bacterioloog Alexander Fleming ontdekte antibacteriële stof die het eerste algemeen bruikbare antibioticum opleverde. Alle bacteriën verdwenen.

Fleming was bezig met een onderzoek naar stafylokokken, toen hij op een van zijn voedingsbodems de schimmel ‘penicillium notatum’ aantrof en opmerkte dat rondom deze schimmel alle bacteriën verdwenen waren. Het bleek dat deze schimmel in staat was een bacteriedodende stof af te scheiden, die door Fleming ‘penicilline’ werd genoemd.

Infecties bestrijden bij soldaten

Hoewel Fleming niet het verlangen had of de middelen om het als medicijn te ontwikkelen, zou hetgeen waar hij als het ware per toeval over gestruikeld was, vijftien jaar later worden gebruikt om infecties te bestrijden bij soldaten tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Er waren echter honderdduizenden soldaten die behandeld moesten worden en dat betekende dat enorme hoeveelheden penicilline nodig waren en ook nog eens heel snel.

Van frisdrank tot medicijnen

De regering stuurde een pleidooi uit naar alle geneesmiddelenfabrikanten, maar de massaproductie van penicilline dankt zijn succesvolle start aan een verrassende bron. Charles Pfizer & Co., Inc -voorloper van het huidige Pfizer - gebruikte zijn kennis van fermentatie om citroenzuur te kweken in grote hoeveelheden voor frisdrankfabrikanten.

Het bedrijf ging haar enorme vaten gebruiken voor het maken van penicilline in 1941. Tegen het einde van de oorlog maakten Pfizer en andere Amerikaanse geneesmiddelbedrijven gezamenlijk 650 miljard eenheden penicilline per maand.

Nobelprijs voor Alexander Fleming

Pas na tien jaar (1938) na de ontdekking van penicilline door Alexander Fleming, werd er iets met de toevallige ontdekking gedaan. Een groep wetenschappers, onder leiding van Howard Florey en Ernst Boris Chain begon met het isoleren van kleine hoeveelheden penicilline, het zuiveren ervan en het verkrijgen van grotere hoeveelheden.

Ze testten het op dieren en uiteindelijk op mensen. Na de ontdekking van de penicilline volgden nog vele andere antibiotica. De productie van penicilline nam pas echt toe toen de Verenigde Staten betrokken raakten bij de Tweede Wereldoorlog.

De Amerikaanse regering stak heel veel geld in de zaak en op D-Day (1944) was voor elke gewonde soldaat genoeg penicilline beschikbaar. In 1945 kregen Florey, Chain en Fleming de Nobelprijs voor de Fysiologie of Geneeskunde. Naar alle waarschijnlijkheid was de eerste keer dat in Nederland penicilline werd gebruikt in Kamp Westerbork, waar het werd gesynthetiseerd door een geïnterneerde bacterioloog, Andries Querido.

Bronnen