‘Nadenken over hoeveel en welke antibiotica we gebruiken’
Toenemende antibioticaresistentie is een zeer relevante bedreiging met mogelijk ernstige gevolgen. Als er geen bruikbare antibiotica meer zijn, worden gewone infecties weer dodelijk. Wat doen we om dat te voorkomen? En nog beter, om te voorkomen dat mensen infecties oplopen? Peter de Man, arts-microbioloog vertelt hierover tijdens een lunch- en learnsessie aan Pfizercollega’s.
De arts van Franciscus Gasthuis en Vlietland gaat honderd jaar terug in de tijd. De Staphylococcus aureus is een bacterie die bij veel mensen voorkomt, vooral op de huid en in de neus, maar die als hij in een wond terechtkomt voor lelijke infecties kan zorgen. Vroeger, voor de komst van antibiotica, ging tachtig procent van de mensen met een diepe wondinfectie door de S.aureus dood.
‘Het bleek een wondermiddel’
Bij mensen die besmet raakten met de Pneumokokkenbacterie - die zorgt voor een ontsteking van de longblaasjes en het omliggend weefsels - zorgde deze bacterie zelfs voor een sterftecijfer van negentig procent.
Het was Alexander Fleming die in 1928 per toeval het eerste antibioticum ontdekte: penicilline. ’’Het werd aanvankelijk gezien als wondermiddel’’, vertelt de arts-microbioloog.
Gouden tijd
De gouden tijd voor antibiotica brak aan. Het ene na het andere antibioticum werd ontdekt en de sterfte door infecties liep drastisch terug. Tussen 1944 en 1972 steeg de gemiddelde levensverwachting mede daardoor zelfs met 8 jaar. William Stewart, epidemioloog en ‘surgeon general’ (hoofd van het Amerikaans RIVM) zei in 1967: ‘Het laatste hoofdstuk voor infectieziektes is aangebroken. We hebben praktisch alle infecties in Amerika uitgeroeid.’
Met zijn uitspraken hield hij echter geen rekening met het alsmaar groeiende probleem van antibioticaresistentie, stelt Peter de Man. Hij laat een grafiek zien waarop te zien is dat nieuwe antibiotica veel sneller tot antibioticaresistentie leiden dan de oudere middelen. Het aantal besmettingen zoals door de beruchte ziekenhuisbacterie MRSA - voluit Meticilline-resistente Staphylococcus aureus - neemt in veel landen toe.
De Man wijst op een kaart van Europa. In 2013 kwamen MRSA-infecties slechts in enkele landen buitensporig veel voor. Bij patiënten die in 2016 in Zuid-Europa een ernstige infectie met Staphylococcus aureus ontwikkelden, bleek 25 tot 50 procent van de gevallen de MRSA-bacterie de oorzaak.
’’Bij dergelijke infecties is de kans op overlijden of blijvend lichamelijk letsel twee keer hoger dan bij infectie met de normaal gevoelige variant van die bacterie,’’ vertelt hij. ’’Tweede probleem is dat door die verspreiding van MRSA in ziekenhuizen meer infecties voorkomen. ’’Als we in Nederland net zoveel MRSA zouden hebben als in België, zouden elk jaar 1200 extra ziekenhuispatiënten overlijden.’’
‘Lange tijd was het onaantrekkelijk om nieuwe antibiotica te ontwikkelen’
Hij laat zien dat ook infecties met resistente E. coli en Klebsiella pneumoniaie oprukken in Europa. ’’Vooral de Klebsiella OXA48-variant, is een heel groot probleem. In Italië, Griekenland en Roemenië draagt 25 tot meer dan 50 procent van de patiënten in ziekenhuizen dergelijke carbapenemresistente bacteriën bij zich.’’
‘Resistentieontwikkeling haalt de productie van nieuwe antibiotica in'
Via reizigers en vakantiegangers komen dergelijke bacteriën ook in Nederlandse ziekenhuizen terecht. Bestrijding kan dan een groot probleem zijn. ’’Jaren geleden was er verspreiding van een dergelijke bacterie in een Rotterdams ziekenhuis. Met een enorme inspanning en juist beleid is het daar toen gelukt om die verspreiding goed in te dammen. Ook in andere ziekenhuizen komt het voor dat een dergelijke bacterie patiënten besmet. Zij moeten dan geïsoleerd worden om verdere verspreiding te voorkomen.’’
Een ander probleem volgens De Man is dat resistentieontwikkeling de productie van nieuwe antibiotica inhaalt. ’’Voor geneesmiddelenbedrijven was het lange tijd onaantrekkelijk om nieuwe antibiotica te ontwikkelen.’’
Overlijden door banale infecties
Nu overlijden jaarlijks in Europa meer dan 30.000 mensen door gewone infecties vanwege resistente bacteriën, benadrukt de arts-microbioloog.
’’Wetenschappers voorspellen dat we als het zo doorgaat, terugkeren naar een situatie van voor Alexander Fleming. Het gevolg is dat je minder behandelmogelijkheden hebt en dat mensen overlijden aan eenvoudige infecties,’’ zegt hij.
’’Maar ook dat ziekenhuisopnames langer duren, dat je mensen voor operaties geen effectieve antibiotische profylaxe (ter voorkoming van infecties) meer kunt toedienen of minder vaak medicijnen kunt geven in pil- of drankvorm. En dat uiteindelijk ingrepen zoals transplantaties, chemotherapie of het plaatsen van protheses of een inwendige defibrillator veel riskanter worden.’’
De Nederlandse regering heeft antibioticabeleid als speerpunt en de stichting Werkgroep Antibioticabeleid (SWAB) werkt al jarenlang hard om verantwoord en rationeel gebruik van antimicrobiële middelen te bevorderen en onnodig gebruik te verminderen, zo vertelt arts-microbioloog Peter de Man.
A-team
’’Dit gebeurt onder meer door middel van het samenstellen van landelijke richtlijnen en protocollen. In elk ziekenhuis is nu een A-team (antibioticateam) dat het antibioticagebruik reguleert.’’
Mede door deze maatregelen blijft het antibioticagebruik en ook de hoeveelheid antibioticaresistentie in Nederland laag. ’’Onze huidige, in vergelijking met veel andere landen, gunstige cijfers zijn niet alleen het gevolg van de activiteiten van het A-team. Andere factoren spelen ook een rol. In ons land heeft de infectiepreventie een belangrijke rol.’’
'Patiënten zijn gewend aan terughoudendheid bij antibioticagebruik'
Door goed preventief beleid is het gelukt om de grootschalige verspreiding van de MRSA-bacterie te voorkomen, stelt de Man. De microbiologie werkt dichtbij het ziekenhuis en de huisartsen. Nederlands artsen zijn gewend samen te werken, te overleggen en ze zijn bereid de richtlijnen te volgen. “Patiënten zijn gewend aan terughoudendheid bij antibioticagebruik.’’
Zo is het gelukt om met een restrictief beleid in Nederland de resistentie te beperken. ’’We kunnen nog steeds met oudere middelen ook ernstige infecties succesvol behandelen. Vanwege de beperkte resistentie kunnen we het restrictieve beleid voortzetten.’’
’De verschillen lopen in Europa enorm uiteen qua antibioticagebruik’
Ook in de rest van Europa moet het tij keren, vindt Peter de Man. ’’De verschillen lopen in Europa enorm uiteen qua antibioticagebruik. Zowel bij mensen als bij vee.’’
De oplossing is volgens Peter De Man feitelijk ‘simpel’. ’’Het is geen rocket science. Als je meer antibiotica gebruikt, ontstaat meer resistentie. Daarom moeten we niet nuttige behandelingen met antibiotica voorkomen. En waar mogelijk minder lange therapieën gebruiken, zoals bij urineweginfecties en pneumonie. En stop behandeling bij negatieve testen.’’
De Man voegt toe dat bepaalde antibiotica voor meer resistentie zorgen dan andere middelen. De arts-microbioloog stelt dat dit geldt voor sommige nieuwe antibiotica.
Hij noemt het voorbeeld van een bepaalde groep antibiotica die in 2003 werd geïntroduceerd en waarbij de resistentie een enorme vlucht omhoog nam. ’’In Australië zijn ze een nationaal programma gestart om deze specifieke vorm van resistentie te voorkomen. Mensen moeten het middel zelf betalen en ook is gebruik bij dieren niet toegestaan. Daardoor is de resistentiegraad daar laag.’’
Het is niet alleen belangrijk dat we minder antibiotica gebruiken, stelt De Man. ’’Maar ook dat we de juiste middelen kiezen.’’
Meer lezen over antibioticaresistentie
-
Samen weerstand bieden tegen antibioticaresistentie
In 1928 werd penicilline ontdekt – het eerste antibioticum. Wát een doorbraak. We zouden voorgoed verlost zijn uit de greep van bacteriën. Tenminste, dat dachten we. Wisten we toen maar wat de gevolgen zouden zijn van overmatig antibioticagebruik. Dan hadden we eerder kunnen ingrijpen. Maar het is nog niet te laat: samen kunnen we weerstand bieden.
-
WHO vraagt aandacht voor antibioticaresistentie
Steeds meer bacteriën worden ongevoelig voor de medicijnen die zijn bedoeld om hen te doden of af te remmen. Anders gezegd: antibioticaresistentie blijft toenemen. Wat als alle bacteriën resistent worden en we ons niet meer tegen ze kunnen verdedigen? Zover wil de WHO het niet laten komen.
-
Multiresistente darmbacteriën – een ongewenst importproduct
Stel, je gaat op een verre reis. Op vakantie naar een land waar een tropisch klimaat heerst. Hoe groot acht je de kans dat je een multiresistente bacterie mee terugneemt naar Nederland?
